Pembangunan Tanah dan Kebakaran Hutan di Indonesia Mengancam Keselamatan Iklim Global

(Palembang, 22hb) Tanah gambut di Indonesia kini berdepan ancaman berganda iaitu pembangunan dan kebakaran hutan, dengan kadar kehilangan semakin pantas. Penduduk di wilayah Sumatera Selatan sedang berusaha keras melindungi tanah gambut, mempertahankan benteng terakhir ekologi tempatan dan keselamatan iklim global.
Tanah gambut (peatland) ialah sejenis ekosistem tanah lembap antara kawasan perairan dan daratan, terbentuk daripada timbunan lapisan sisa tumbuhan yang tidak terurai sepenuhnya, kaya dengan bahan organik, dan merupakan tempat penyimpanan karbon penting di seluruh dunia. Walaupun tanah gambut hanya meliputi kira-kira 3% daripada keluasan bumi, ia menyimpan sekitar 44% karbon tanah, memberikan sumbangan besar untuk melambatkan pemanasan global. Oleh itu, tanah gambut juga digelar "paru-paru bumi".
Indonesia memiliki kawasan tanah gambut tropika terbesar di dunia, tetapi ekosistem penting ini telah lama terjejas akibat campur tangan manusia. Tanah gambut sering dikeringkan untuk tujuan pembangunan pertanian, memusnahkan fungsi simpanan air semula jadi dan menyebabkan ketidakseimbangan ekologi. Tanah gambut yang kering juga sangat mudah terbakar, dengan api yang cepat merebak dan mudah menyala semula, sekali gus meningkatkan risiko kebakaran hutan.
Menurut data Bank Dunia, tanah gambut merupakan punca utama kebakaran hutan dahsyat di Indonesia pada tahun 2015. Kawasan terbakar pada tahun itu menyamai 4.5 kali ganda saiz Pulau Bali, menyebabkan kerugian ekonomi sekitar AS$16.1 bilion (sekitar S$20.7 bilion), bersamaan kira-kira 2% Keluaran Dalam Negara Kasar (KDNK) Indonesia pada tahun tersebut.
Namun demikian, pembangunan tanah gambut masih berterusan. Satu kajian pada tahun 2023 mendapati hanya 18.4% tanah gambut di Indonesia masih berada dalam keadaan "tidak terganggu", manakala kawasan lain telah ditukar menjadi ladang kelapa sawit atau ladang kayu.
Aktivis alam sekitar, Pra Lensa, amat bimbang terhadap nasib tanah gambut luas di sekitar Kampung Lebung Itam, Sumatera Selatan. Sebuah syarikat yang mendakwa telah memperoleh hak guna tanah telah menggali parit berhampiran kampung, bersedia untuk mengeringkan dan menanam kelapa sawit.
Pra Lensa berkata: "Kami membantah... Kami memberitahu mereka bahawa ini ialah kawasan pengurusan komuniti. Mengikut kata mereka, mereka telah memiliki hak ke atas tanah ini."

Kampung Bangsal berdekatan pula dikelilingi ladang tanaman tanah gambut, yang hampir setiap tahun mengalami kebakaran hutan. Penduduk kampung membiakkan kerbau di kawasan gambut dan menangkap ikan segar di tanah lembap, namun kini ruang gerak kerbau terhad dan sumber ikan semakin berkurang akibat dinding penghalang air serta pencemaran baja dan racun rumpai, menyebabkan mata pencarian mereka terjejas teruk.
Organisasi perlindungan tanah gambut Pantau Gambut menyatakan, penguatkuasaan dan pemantauan tanah gambut di Indonesia lemah, menyebabkan pelanggaran pembangunan sukar dibendung.
Bagi melindungi kampung halaman mereka, penduduk dari dua kampung ini telah bersama-sama memfailkan saman terhadap tiga syarikat ladang kayu yang beroperasi berhampiran tanah gambut, menuntut mereka bertanggungjawab dari segi undang-undang terhadap kesan kesihatan, ekonomi dan sosial akibat kebakaran hutan. Namun, mahkamah tempatan menolak saman itu atas alasan plaintif "tidak berkelayakan untuk menyaman".
Walaupun tuntutan mahkamah ditolak, kumpulan plaintif menyatakan akan mengemukakan rayuan. Penduduk setempat juga aktif mendesak kerajaan tempatan supaya mewartakan tanah gambut yang masih tinggal sebagai kawasan perlindungan, untuk mempertahankan kampung halaman yang diwarisi turun-temurun.