Laporan laman rasmi Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB) pada 24 haribulan menyatakan bahawa di tebing curam antara sempadan Kemboja dan Thailand, Kuil Preah Vihear yang berusia seribu tahun ini berdiri megah. Ia menggabungkan gaya seni bina Khmer dan Siam, sepatutnya menjadi khazanah budaya bersama kedua-dua negara, namun akibat warisan penjajahan moden dan sentimen nasionalisme, ia telah menjadi fokus sengketa wilayah yang paling berlarutan di Asia Tenggara.
Pada musim panas tahun 2025, kuil bersejarah ini sekali lagi menyaksikan pertempuran tentera kedua-dua negara. Di sebalik asap peperangan terbuka, bukan sahaja wujud konflik ketenteraan, malah terserlah masalah geopolitik yang membelenggu dua negara ini hampir seabad: Kenapa rumah ibadat yang melambangkan pertembungan tamadun purba ini menjadi medan perebutan berulang kali dalam era moden? Adakah pertikaian ini ditakdirkan berulang tanpa kesudahan?
Sebuah kuil, Dendam 60 Tahun
Pada awal pagi 24 Julai, kawasan sempadan Thailand dan Kemboja yang menjadi pertikaian meletus dengan pertempuran ketenteraan paling parah dalam beberapa tahun kebelakangan, dengan kedua-dua pihak bertempur sengit di sekitar Kuil Preah Vihear. Tentera Thailand mengerahkan jet pejuang F-16 untuk mengebom markas tentera Kemboja, dan pasukan daratnya pula menggunakan meriam untuk memberikan tekanan tembakan; pihak Kemboja pula bertindak balas dengan sistem pelancar roket, serta melepaskan roket ke dalam wilayah Thailand, menyebabkan sekurang-kurangnya 14 kematian (termasuk 13 orang awam dan 1 anggota tentera), serta 46 orang cedera. Kedua-dua pihak saling menuduh lawan sebagai pencetus serangan dan menggugat keamanan serta keselamatan serantau.
Kuil Preah Vihear terletak di kawasan berbatu curam di sempadan Thai-Kemboja, berdekatan dengan Wilayah Ubon Ratchathani Thailand dari sudut geografi, namun secara sejarah merupakan tinggalan zaman Empayar Khmer. Kuil ini bukan sekadar warisan agama dan budaya, malah kedudukannya yang simbolik menjadi gelanggang perebutan identiti negara. Pihak Thai menganggapnya sebagai "tanah pusaka nenek moyang", manakala pihak Kemboja pula menganggapnya sebagai "sebahagian daripada keutuhan negara". Setiap kali krisis politik atau sentimen nasionalism memuncak, Kuil Preah Vihear menjadi titik pencetus ketegangan rantau.
Zon Kabur Punca Masalah Berpanjangan
Pada tahun 1962, Mahkamah Keadilan Antarabangsa memutuskan bahawa bangunan utama Kuil Preah Vihear adalah milik Kemboja, berdasarkan peta sempadan yang dilukis Perancis pada tahun 1907 dan dipersetujui secara tersirat oleh Thailand. Selepas keputusan itu dikuatkuasakan, tentera Thailand dipaksa berundur dari kuil utama, namun tiada ketetapan jelas berkenaan hak kedaulatan kawasan sekitar kuil.
Zon kabur inilah yang membuka ruang kepada masalah masa depan. Pada tahun 2008, Kemboja berjaya mendapatkan Kuil Preah Vihear disenaraikan sebagai Warisan Dunia oleh UNESCO. Ketika itu suasana politik dalam negeri Thailand tidak stabil, dan langkah ini ditafsir sebagai pelanggaran kedaulatan oleh golongan nasionalis, mencetuskan pertempuran bersenjata pertama antara tentera Thai dan Kemboja di sekitar kuil.
Dalam beberapa tahun berikutnya, kedua-dua pihak kerap mengerahkan pasukan tentera di kawasan pertikaian, menyebabkan beberapa kejadian pertempuran kecil, terutamanya antara Februari dan Mei 2011, di mana konflik meningkat menjadi pertempuran artileri berpanjangan, menyebabkan korban di kalangan tentera dan orang awam kedua-dua pihak, serta kerosakan terhadap lebih banyak tapak bersejarah termasuk Kuil Preah Vihear. Puncanya bermula dengan pertikaian mengenai pos kawalan dan laluan rondaan, kemudian merebak ke kawasan warisan bersejarah lain. Peperangan bukan sekadar merosakkan sebahagian struktur budaya, malah memaksa puluhan ribu orang mengungsi, menyebabkan krisis kemanusiaan dan keselamatan serantau.
Bagi meredakan keadaan, pada tahun 2011 Kemboja mengemukakan permohonan kepada Mahkamah Keadilan Antarabangsa untuk menjelaskan skop penguatkuasaan keputusan 1962. Pada tahun 2013, mahkamah menerbitkan keputusan penjelasan, menegaskan semula bahawa Kuil Preah Vihear dan "kawasan sekitarnya" adalah milik Kemboja, serta meminta Thailand menarik balik semua pasukan tentera dan polis. Walaupun kerajaan Thailand menyatakan menghormati keputusan mahkamah, sebahagian ahli politik dan tentera kekal bersikap ragu-ragu terhadap keputusan itu, menjadikan penempatan tentera dan ketegangan retorik di sekitar kuil tidak pernah benar-benar reda.
Eksplorasi Jalan Penyelesaian
PBB dan masyarakat antarabangsa telah lama menyediakan pelbagai rangka penyelesaian berlapis untuk menangani pertikaian sempadan Thailand-Kemboja. Ketika krisis 2011, pengerusi ASEAN ketika itu, Indonesia, telah bertindak sebagai orang tengah, mendorong kedua-dua belah pihak menandatangani perjanjian gencatan senjata sementara, serta mencadangkan penubuhan zon bebas tentera. Perdana Menteri Kemboja ketika itu, Hun Sen, pernah secara langsung merayu PBB supaya menubuhkan zon penampan di kawasan pertikaian serta menghantar pasukan pengaman untuk mengelakkan pertarungan berulang, tetapi cadangan itu ditolak oleh Thailand. Selepas tercetusnya konflik terbaru ini, pengerusi ASEAN sekarang iaitu Malaysia menyatakan kesediaan menjadi pengantara.
Ada penganalisis berpendapat, teras penyelesaian jangka panjang ialah mewujudkan mekanisme pengawasan pelbagai hala yang berkesan. Ketika krisis 2008-2011, UNESCO pernah cuba meredakan ketegangan melalui dialog perlindungan warisan budaya. Penganalisis lain mencadangkan beberapa jalan berpotensi termasuk: menubuhkan pasukan pemerhati diketuai ASEAN di bawah mandat Majlis Keselamatan PBB untuk memantau proses nyahketenteraan; menghidupkan semula Suruhanjaya Teknikal Penandaan Sempadan Bersama dengan bantuan pakar luar bagi menyelesaikan isu kawasan yang belum diputuskan; serta menubuhkan mekanisme pengurusan bersama warisan budaya rentas sempadan hingga menjadikan kawasan pertikaian sebagai zon kerjasama contoh.
Sebuah kuil, Dendam 60 Tahun
Pada awal pagi 24 Julai, kawasan sempadan Thailand dan Kemboja yang menjadi pertikaian meletus dengan pertempuran ketenteraan paling parah dalam beberapa tahun kebelakangan, dengan kedua-dua pihak bertempur sengit di sekitar Kuil Preah Vihear. Tentera Thailand mengerahkan jet pejuang F-16 untuk mengebom markas tentera Kemboja, dan pasukan daratnya pula menggunakan meriam untuk memberikan tekanan tembakan; pihak Kemboja pula bertindak balas dengan sistem pelancar roket, serta melepaskan roket ke dalam wilayah Thailand, menyebabkan sekurang-kurangnya 14 kematian (termasuk 13 orang awam dan 1 anggota tentera), serta 46 orang cedera. Kedua-dua pihak saling menuduh lawan sebagai pencetus serangan dan menggugat keamanan serta keselamatan serantau.
Kuil Preah Vihear terletak di kawasan berbatu curam di sempadan Thai-Kemboja, berdekatan dengan Wilayah Ubon Ratchathani Thailand dari sudut geografi, namun secara sejarah merupakan tinggalan zaman Empayar Khmer. Kuil ini bukan sekadar warisan agama dan budaya, malah kedudukannya yang simbolik menjadi gelanggang perebutan identiti negara. Pihak Thai menganggapnya sebagai "tanah pusaka nenek moyang", manakala pihak Kemboja pula menganggapnya sebagai "sebahagian daripada keutuhan negara". Setiap kali krisis politik atau sentimen nasionalism memuncak, Kuil Preah Vihear menjadi titik pencetus ketegangan rantau.
Zon Kabur Punca Masalah Berpanjangan
Pada tahun 1962, Mahkamah Keadilan Antarabangsa memutuskan bahawa bangunan utama Kuil Preah Vihear adalah milik Kemboja, berdasarkan peta sempadan yang dilukis Perancis pada tahun 1907 dan dipersetujui secara tersirat oleh Thailand. Selepas keputusan itu dikuatkuasakan, tentera Thailand dipaksa berundur dari kuil utama, namun tiada ketetapan jelas berkenaan hak kedaulatan kawasan sekitar kuil.
Zon kabur inilah yang membuka ruang kepada masalah masa depan. Pada tahun 2008, Kemboja berjaya mendapatkan Kuil Preah Vihear disenaraikan sebagai Warisan Dunia oleh UNESCO. Ketika itu suasana politik dalam negeri Thailand tidak stabil, dan langkah ini ditafsir sebagai pelanggaran kedaulatan oleh golongan nasionalis, mencetuskan pertempuran bersenjata pertama antara tentera Thai dan Kemboja di sekitar kuil.
Dalam beberapa tahun berikutnya, kedua-dua pihak kerap mengerahkan pasukan tentera di kawasan pertikaian, menyebabkan beberapa kejadian pertempuran kecil, terutamanya antara Februari dan Mei 2011, di mana konflik meningkat menjadi pertempuran artileri berpanjangan, menyebabkan korban di kalangan tentera dan orang awam kedua-dua pihak, serta kerosakan terhadap lebih banyak tapak bersejarah termasuk Kuil Preah Vihear. Puncanya bermula dengan pertikaian mengenai pos kawalan dan laluan rondaan, kemudian merebak ke kawasan warisan bersejarah lain. Peperangan bukan sekadar merosakkan sebahagian struktur budaya, malah memaksa puluhan ribu orang mengungsi, menyebabkan krisis kemanusiaan dan keselamatan serantau.
Bagi meredakan keadaan, pada tahun 2011 Kemboja mengemukakan permohonan kepada Mahkamah Keadilan Antarabangsa untuk menjelaskan skop penguatkuasaan keputusan 1962. Pada tahun 2013, mahkamah menerbitkan keputusan penjelasan, menegaskan semula bahawa Kuil Preah Vihear dan "kawasan sekitarnya" adalah milik Kemboja, serta meminta Thailand menarik balik semua pasukan tentera dan polis. Walaupun kerajaan Thailand menyatakan menghormati keputusan mahkamah, sebahagian ahli politik dan tentera kekal bersikap ragu-ragu terhadap keputusan itu, menjadikan penempatan tentera dan ketegangan retorik di sekitar kuil tidak pernah benar-benar reda.
Eksplorasi Jalan Penyelesaian
PBB dan masyarakat antarabangsa telah lama menyediakan pelbagai rangka penyelesaian berlapis untuk menangani pertikaian sempadan Thailand-Kemboja. Ketika krisis 2011, pengerusi ASEAN ketika itu, Indonesia, telah bertindak sebagai orang tengah, mendorong kedua-dua belah pihak menandatangani perjanjian gencatan senjata sementara, serta mencadangkan penubuhan zon bebas tentera. Perdana Menteri Kemboja ketika itu, Hun Sen, pernah secara langsung merayu PBB supaya menubuhkan zon penampan di kawasan pertikaian serta menghantar pasukan pengaman untuk mengelakkan pertarungan berulang, tetapi cadangan itu ditolak oleh Thailand. Selepas tercetusnya konflik terbaru ini, pengerusi ASEAN sekarang iaitu Malaysia menyatakan kesediaan menjadi pengantara.
Ada penganalisis berpendapat, teras penyelesaian jangka panjang ialah mewujudkan mekanisme pengawasan pelbagai hala yang berkesan. Ketika krisis 2008-2011, UNESCO pernah cuba meredakan ketegangan melalui dialog perlindungan warisan budaya. Penganalisis lain mencadangkan beberapa jalan berpotensi termasuk: menubuhkan pasukan pemerhati diketuai ASEAN di bawah mandat Majlis Keselamatan PBB untuk memantau proses nyahketenteraan; menghidupkan semula Suruhanjaya Teknikal Penandaan Sempadan Bersama dengan bantuan pakar luar bagi menyelesaikan isu kawasan yang belum diputuskan; serta menubuhkan mekanisme pengurusan bersama warisan budaya rentas sempadan hingga menjadikan kawasan pertikaian sebagai zon kerjasama contoh.